Yaş otuz beş! Yolun yarısı eder. / Dante gibi ortasındayız ömrün. / Delikanlı çağımızdaki cevher, / Yalvarmak yakarmak nafile bugün, / Gözünün yaşına bakmadan gider.
Cahit Sıtkı Tarancı’nın, bu dizelerle başlayan “Otuz Beş Yaş” şiiri, Türk edebiyatının kült şiirleri arasındadır. Bir başka şiir ustamızın, Behçet Necatigil’in deyişiyle: “Şiirlerinde yaşamanın ve aşkın güzelliğini öven, ölümün üstünlüğünü vurgulayan, Türkçe’yi bütün tatlılık ve anlatım gücüyle şiire geçiren Cahit Sıtkı Tarancı, döneminin en çok okunan şairlerinden biri olmuş, hiçbir akıma bağlanmadan kendine özgü bir şiir geliştirmiştir. Şiirle ilgili bir soruya verdiği yanıt da bu doğrultudadır: ‘Şiirle hayat arasındaki sıkı ilişkiye inandığım içindir ki, şiiri hiçbir zaman bir düşüncenin kanıtlanması (…) olarak düşünmedim. Şiirin yapısının gerektirdiği bu bağımsızlık, şairlerin özgürlük aşkıyla da açıklanabilir. Bunun için, baskı rejimlerinde ilk isyan bayrağını açanların daima şairler olduğuna şaşmamak gerekir.’” Tarancı’nın bütün şiirlerini, değerli eleştirmen Asım Bezirci’nin titiz derlemesiyle sunuyoruz.
İçindekiler
Sunu (Asım Bezirci)………………………………………………….. 21
ŞİİR ÜSTÜNE (Cahit Sıtkı Tarancı)
Konuşma…………………………………………………………….. 25
Mektup………………………………………………………………. 35
Yazı …………………………………………………………………… 37
ÖNCEKİLER
Gidiyorum …………………………………………………………. 43
Talihsiz ……………………………………………………………… 44
Eski Saadetinle ……………………………………………………. 45
Batan Gemi ……………………………………………………….. 46
Gel Çadır Kur …………………………………………………….. 47
Anne, Ne Yaptın?…………………………………………………. 48
Kar ve Ben …………………………………………………………. 49
Kelekler ……………………………………………………………. 50
Benimsin! …………………………………………………………… 51
Minareler …………………………………………………………… 52
Yalnızlık …………………………………………………………….. 53
Çöküyorum ………………………………………………………. 54
Yağmur ……………………………………………………………… 55
Günlerim …………………………………………………………… 56
Günlerim II ………………………………………………………… 56
Ölümden Beter …………………………………………………… 57
Son Gece …………………………………………………………… 58
Gidiyorum …………………………………………………………. 58
Yağmur ……………………………………………………………… 59
Bir İtiraf …………………………………………………………… 60
Mazim ……………………………………………………………… 61
Korkulu Köprü ……………………………………………………. 62
Sarayımız ………………………………………………………….. 63
ÖMRÜMDE SÜKÛT
Ömrümde Sükût ………………………………………………… 67
Maziyi Yâda Daldığım Zaman ……………………………….. 68
Yatak ………………………………………………………………… 69
Odamda Sükût ………………………………………………….. 70
Zaman Bir Kuşak Gibi …………………………………………. 70
Uykusuzluk ……………………………………………………….. 71
Uyku ………………………………………………………………… 72
Bir Lâhzam ………………………………………………………… 73
Dar Kalıp …………………………………………………………… 73
Aynalar …………………………………………………………….. 74
Bir Kapı Açıp Gitsem ………………………………………….. 74
Bir Yaz Günü …………………………………………………….. 75
Rüyamız ……………………………………………………………. 76
Yağmur ve Ben …………………………………………………… 76
Kar ve Hâtıralar …………………………………………………. 77
Gece Bir Neticedir ……………………………………………… 78
Bilmecelerle Kal …………………………………………………. 78
Gece Bahçelerinde ………………………………………………. 79
Güneşe Âşık Çocuk ……………………………………………. 80
Kuşlar ve Gemiler ……………………………………………….. 81
Uzak Bir İklimde ………………………………………………… 82
ARADAKİLER
Kuyu ………………………………………………………………… 87
Akşam Vakti ……………………………………………………… 87
Aynalarda Gece …………………………………………………. 88
Akşamleyin ……………………………………………………….. 88
Sen de Her Şey Gibi …………………………………………… 89
Yağmur Yağadursun ……………………………………………. 89
Sular, Ağaçlar, Kuşlar …………………………………………… 90
Hâtıralar ……………………………………………………………. 90
Renkler …………………………………………………………….. 93
Her Günkü Özleyiş ……………………………………………. 93
Gün Sonu …………………………………………………………. 94
Eşya …………………………………………………………………. 95
Beni Kıskanan Ölüler ………………………………………….. 96
Havuz ………………………………………………………………. 96
Aşk Şarkısı …………………………………………………………. 97
Bir Ölünün Rüyası ……………………………………………… 97
Bu Akşam Vakti Deniz ………………………………………… 98
Obsession …………………………………………………………. 98
Ölüm, Sinsi Ölüm ………………………………………………. 99
Yaşamak …………………………………………………………… 100
Kerbelâ ……………………………………………………………. 101
Düşündüğüm Yer ………………………………………………. 102
Geçerken …………………………………………………………. 104
Şehir ……………………………………………………………….. 105
Ölmüştüm ……………………………………………………….. 105
İmrendiğim Şey ………………………………………………… 106
Yıldızlar ………………………………………………………….. 106
Sen Yoksun ki …………………………………………………… 107
Harp Baharı ……………………………………………………… 107
Şubat Sabahı ……………………………………………………. 108
Sevsen Beni Çocuğum ………………………………………. 108
Her Gece mi Bu Uykusuzluk ………………………………. 109
Anarşi ……………………………………………………………… 109
Bir Nehir Bilirim ………………………………………………. 110
Okşamaya Vakit Kalmadı …………………………………… 110
Hey Gidi Güneşli Uykular …………………………………. 111
Ölmek İstemeyen Adam …………………………………….. 112
Yağmur Yağıyordu …………………………………………….. 112
Irmak ………………………………………………………………. 113
Ölü …………………………………………………………………. 113
Elveda ……………………………………………………………… 114
Kadın Göğsü …………………………………………………….. 114
İmkânsız Vuslat …………………………………………………. 115
Etraf Konuşurlarken ………………………………………….. 116
Hâtırası Yeter ……………………………………………………. 117
Neden Sonra …………………………………………………….. 117
Bir Yemiş Olacak ………………………………………………. 118
Kış Güneşi ……………………………………………………….. 118
Kur’a ……………………………………………………………….. 119
Uyku ……………………………………………………………….. 120
Mademki Güzelsin …………………………………………….. 120
Ben Ölecek Adam Değilim …………………………………. 121
Delilere Selâm ………………………………………………….. 123
Kıtadan Mektup ………………………………………………… 124
Böyle İşte ………………………………………………………… 125
Bir Kıtacık ………………………………………………………… 125
Rönesans ………………………………………………………….. 126
Bizimkiler ………………………………………………………… 127
Bereket Versin …………………………………………………… 128
Kavs-i Kuzeh …………………………………………………….. 128
Akşamcı …………………………………………………………… 129
Değirmen …………………………………………………………. 129
Mangal Başında …………………………………………………. 130
Durgun Deniz …………………………………………………… 131
Esmer Güzeli Yârim ………………………………………….. 131
Kış Mevsimi ……………………………………………………… 132
Kurban Bayramı ………………………………………………… 133
Sadri Ertem’i Düşünürken ………………………………….. 134
Muhabbet Faslı …………………………………………………. 135
Giderken ………………………………………………………….. 136
Yadigâr …………………………………………………………….. 136
Hizmetçi Kız ……………………………………………………. 137
Fikr-i Sabit ……………………………………………………….. 138
Felekten Bir Gece …………………………………………….. 138
Mesut Çift ……………………………………………………….. 139
Bahar ………………………………………………………………. 140
Nar …………………………………………………………………. 141
Aşk Masalı ……………………………………………………….. 142
Arslan ……………………………………………………………… 144
Bir Şey …………………………………………………………….. 145
Atatürk’ü Düşünürken ………………………………………. 146
OTUZ BEŞ YAŞ
Gün Eksilmesin Penceremden ……………………………… 149
Kulak Ver ki ……………………………………………………… 149
Gündüz …………………………………………………………… 150
Mademki Vakit Akşam ……………………………………….. 150
Deniz ………………………………………………………………. 151
Perişan Sofra ……………………………………………………… 151
Sayıklayan Ağaç ………………………………………………… 152
Mezarlık ………………………………………………………….. 154
Sanatkârın Ölümü …………………………………………….. 154
Serenad ……………………………………………………………. 155
Korktuğum Şey …………………………………………………. 156
Memleket İsterim ……………………………………………… 157
Şaşırdım Kaldım ……………………………………………….. 158
Ölüm I …………………………………………………………….. 159
Ölüm II …………………………………………………………… 160
Şubat Günü ……………………………………………………… 161
Ölümden Sonra ………………………………………………… 162
Her Günkü Şarkım ……………………………………………. 163
Hâtıralar ………………………………………………………….. 164
Gençlik Böyledir İşte …………………………………………. 165
Bir Uykusuzluk Gecesi ……………………………………….. 166
Gece Şarkısı ……………………………………………………… 167
Allah’ı Ararken …………………………………………………. 168
Desem ki… ………………………………………………………. 170
Sulh Bir Hâtıra Oldu …………………………………………. 172
Çilingir Sofrası ………………………………………………….. 172
Bir Haritam Vardı Benim …………………………………… 173
Kuşlar ……………………………………………………………… 173
İmkânsız Dostluk ……………………………………………… 174
Bir de Baktım ki Ölmüşüm …………………………………. 174
Bu Sabah Hava Berrak ……………………………………….. 175
Biz Nerdeyiz Sevgilim? ………………………………………. 176
İnsanoğlu …………………………………………………………. 176
Nü ………………………………………………………………….. 177
Yanlış Bilmesinler Beni ……………………………………….. 177
Robenson ………………………………………………………… 178
Hastanede Ziyaret Günü …………………………………… 179
Sıla …………………………………………………………………. 179
Çocuk Bahçesinde Gezerken ………………………………. 180
Öyle Dalmışım ki …………………………………………….. 180
Bir Ölünün Ağzından …………………………………………. 181
Bugün Hava Güzel …………………………………………….. 182
Ajans Dinlerken ……………………………………………….. 183
İlk Cemre ………………………………………………………… 183
Yalan ……………………………………………………………….. 184
Gündüz Olsun ………………………………………………….. 184
Ölüm Tehlikesi ………………………………………………… 185
Bugün ……………………………………………………………… 186
Affet Bizi Lâmba ………………………………………………. 187
Bugün Cuma ……………………………………………………. 188
Bütün Bir Yaz …………………………………………………… 188
Bahar Yeli …………………………………………………………. 189
Uçtu Uçtu ………………………………………………………… 190
Paydos ……………………………………………………………… 191
Abbas ……………………………………………………………… 192
Aşk ………………………………………………………………… 193
Dalgın Ölü ………………………………………………………. 193
Ben Aşk Adamıyım ……………………………………………. 194
Âkıbet ……………………………………………………………… 195
İlk Aşk …………………………………………………………….. 195
Su Sesi …………………………………………………………….. 196
Bahar Geliyor …………………………………………………… 196
Kırkıncı Oda …………………………………………………….. 197
Çaresiz ……………………………………………………………. 197
Anacığım …………………………………………………………. 198
Hareket ……………………………………………………………. 199
Nedendir Yarab …………………………………………………. 200
Çocukluk …………………………………………………………. 200
İnsan Hıçkırıkları ………………………………………………. 201
Hepimize Dair …………………………………………………. 201
Yaz Gecesi ………………………………………………………. 202
Misafir ……………………………………………………………. 202
Yoldaşlar ………………………………………………………….. 203
Bir Saadet ………………………………………………………… 203
Ben de Bir İnsanım …………………………………………….. 204
Bahar Sarhoşluğu ………………………………………………. 205
Nedim’e Dair ……………………………………………………. 206
Hepsinden Beter ……………………………………………….. 207
Sevdalı …………………………………………………………….. 208
Peyzaj I ……………………………………………………………. 209
Peyzaj II …………………………………………………………… 209
Peyzaj III ………………………………………………………….. 210
Peyzaj IV ………………………………………………………… 210
Can Yoldaşı ………………………………………………………. 211
Teselli Tarafı ……………………………………………………… 212
Yaşım İlerledikçe ……………………………………………….. 212
Gün Olur ki …………………………………………………….. 213
Bir Aşk Hâtırası …………………………………………………. 213
Misafir Adam ……………………………………………………. 214
Tereke …………………………………………………………….. 215
Postacı …………………………………………………………….. 216
Tren ………………………………………………………………… 217
Şaşırtmaca ……………………………………………………….. 217
Davet ………………………………………………………………. 218
Hep Yaşadığıma Dair …………………………………………. 219
İnsan Hâli ………………………………………………………… 219
Garip Kişi ………………………………………………………… 220
Cem ………………………………………………………………… 220
Herkesin Gecesi ………………………………………………… 220
Ada’ya Davet ……………………………………………………. 221
Yarın Pazar Değil ………………………………………………. 221
Ferman Senindir ……………………………………………….. 222
Karasevda ………………………………………………………… 223
Yalnızlığa Dair ………………………………………………….. 224
Hayal Ettiğim Şey …………………………………………….. 225
Yalnızlığımız …………………………………………………….. 226
Şiir ………………………………………………………………….. 226
Otuz Beş Yaş …………………………………………………….. 227
DÜŞTEN GÜZEL
Düşten Güzel …………………………………………………… 231
Yalan ……………………………………………………………….. 231
Bahar Hikâyesi ………………………………………………….. 232
Atatürk ……………………………………………………………. 233
Kış Gecesi Rüyası ……………………………………………… 234
Mehmetçik ………………………………………………………. 235
Hacı Bayram Camii ……………………………………………. 236
Gönül Hoşluğu …………………………………………………. 236
Müjde ……………………………………………………………… 237
Dilekçe ……………………………………………………………. 237
Yürek ………………………………………………………………. 238
Bayram Yemeği …………………………………………………. 238
Yalnızlık Macerası ……………………………………………… 239
Şaşkın Dünya ……………………………………………………. 240
On Kasım ………………………………………………………… 240
İstiklâl Marşı’nı Dinlerken ………………………………….. 241
Sabah Duası …………………………………………………….. 242
Bir Güzel …………………………………………………………. 244
Sağ El ………………………………………………………………. 245
Meçhul Asker …………………………………………………… 246
Utanç ………………………………………………………………. 247
Sevdiğim ………………………………………………………….. 247
Aşkımız ………………………………………………………….. 248
Değirmen …………………………………………………………. 249
Dertleşme ………………………………………………………… 250
Gariplik …………………………………………………………… 251
Memleket ………………………………………………………… 252
Yaz Günleri ………………………………………………………. 252
Edâ ………………………………………………………………… 253
Portre ………………………………………………………………. 254
Kırık Kalpler …………………………………………………….. 255
Kim Kime Dum Duma ………………………………………. 256
Aşk İle ……………………………………………………………. 257
İyimserlik …………………………………………………………. 257
Karanlıktaki Hazine …………………………………………… 258
SONRAKİLER
Güvenlik …………………………………………………………. 260
Değişik ……………………………………………………………. 260
Akrostiş …………………………………………………………… 261
Güven ……………………………………………………………… 261
Başımı Koruyan Melek ……………………………………….. 262
Korkunç Güzel …………………………………………………. 262
ÇEVİRİ ŞİİRLER
Charles Baudelaire
Seyahate Davet ………………………………………………… 265
Ne Dersin Bu Akşam …………………………………………. 267
Akşamın Ahengi ……………………………………………….. 268
Balkon …………………………………………………………….. 269
Jules Laforgue
Bensiz Olacak Her Şey ……………………………………….. 271
Guillaume Apollinaire
Dilek ……………………………………………………………….. 272
Paul Verlaine
Green (Yeşil) ……………………………………………………. 273
Gök Öyle Mavi …………………………………………………. 274
Alfred de Musset
Hüzün …………………………………………………………….. 275
Gérard de Nerval
Fantazya …………………………………………………………… 276
Sunu
Cahit Sıtkı Tarancı, cumhuriyet döneminin çok sevilen şairlerinden biridir. Varlık dergisinin 1957’deki bir soruşturmasıyla Otuz Beş Yaş adlı eserinin on dördüncü basıma ulaşması bunu kanıtlamaya yeter. Fakat o, söz konusu dönemin yalnızca sevilen değil, beğenilen şairlerindendir de. Nitekim Nurullah Ataç’tan Mehmet Kaplan’a, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’ndan Ahmet Hamdi Tanpınar’a, Behçet Necatigil’den Ceyhun Atuf Kansu’ya, Peyami Safa’dan Oktay Akbal’a, Haldun Taner’den Tahsin Yücel’e kadar değişik görüş ve kuşaktan birçok yazarın övgüsünü kazanmıştır. Büyük bir üzüntü yaratan erken ölümü üstüne yazılan şiirlerin sayısı yirmiye yaklaşmıştır. Kişiliği ve sanatıyla ilgili kitapların sayısı altıyı bulmuştur.
Ahmet Haşim, Nâzım Hikmet ve Orhan Veli’nin ardından Tarancı’nın şiirlerini derlemeye girişmemin temel gerek- çesi de bu sevgiyle beğenmedir. Ayrıca, ürünlerinden önemli bir bölümünün –otuz beş kadar şiirin– eski dergi ve gazetelerde unutulup kalmış olduğunu görmenin de buna eklendiğini açıklamalıyım.
Tarancı’nın Bütün Şiirleri’ni bir araya getirirken şöyle bir yol izlemeyi uygun buldum:
Şiirleri, elverdiğince, yayım tarihlerine göre sıraladım. Bunun için, şairin Ömrümde Sükût adlı ilk eserinden önce yayımlanan ve hiçbir kitabına girmeyen yirmi dört şiirini “Öncekiler” bölümünde topladım. Ömrümde Sükût’tan sonra ve Düşten Güzel’den önce basılıp da eserlerinde yer almayanları “Aradakiler” bölümünde birleştirdim. Düşten Güzel’den sonra çıkanları ise “Sonrakiler” bölümüne yerleştirdim. En sona da “Çeviriler”i ekledim.
Ömrümde Sükût, Otuz Beş Yaş ve Düşten Güzel’deki şiirlerin sıralanış düzenine dokunmadım.
Tarancı’nın sağlığında yayımlanan ve ölümünden sonra defalarca basılan eserlerinin ilk basımlarını temel aldım. Ancak şairin sonradan yaptığını sandığım bazı değişiklikler ile dizgi yanlışlarını göz önünde tuttum.
Tarancı’nın eserlerine aldığı ya da almadığı tüm şiirlerin altında, ilk yayımlandıkları yerin adını ve tarihini belirttim. (Böylece, şairin evrim çizgisini izlemenin kolaylaşacağını sanıyorum.)
Başka bir dergi ve gazetede ikinci kez basılan ve az çok değiştirilen şiirler için dipnotlarda küçük açıklamalar yaptım. Şiirleri aktarırken, genel olarak, Türk Dil Kurumu’nun Yeni Yazım Kılavuzu’na uydum.
“Hatıralar”, “Renkler”, “Gün Sonu”, “Sayıklayan Ağaç” başlıklı şiirlerin elyazması ilk biçimlerini yayımlanmış örnekleriyle birlikte sundum.
Derlemenin başına, Tarancı’nın birer belge niteliği taşıyan değişik tarihli üç konuşması ile bir mektubunu ve yazısını koydum. (Bunların şiirleri ve şairi daha iyi anlayıp değerlendirmeye yardımcı olacağını umuyorum.)
ASIM BEZİRCİ 1983, İstanbul
Şiir Üstüne
Konuşma
I
— Edebiyata nasıl başladınız?
— Edebiyata karşı duyduğum heves on yıl önceye kadar gider. O zaman Fransız okulundaydım. Annemden uzak bulunmam, okuldaki yabancı ve sıkıntılı hava zaten hastalıklı olan ruhumu büsbütün karartmıştı. Anneme yazdığım uzun mektuplarda bu karanlıkları, biraz da sınıfta okuduğumuz edebî parçalardan esinlenerek, parlak sözcükler, göz kamaştırıcı benzetmeler ve süslü cümlelerle anlatmaya çalışıyordum. Corneille’i, Racine’i, Molière’i sınıfta okuyorduk. Romantikleri de kendi kendime, okul kitaplığından aldığım kitaplardan izliyordum. Lamartine’in bütün şiirlerini ezberliyor, teneffüshanede arkadaşlarım voleybol, basketbol oynarlarken, ağaçların gölgesine çekilerek kendi kendime okuyordum. Bendeki Lamartine sevgisi, Galatasaray onuncu sınıfına kadar sürdü. Orada Baudelaire’i keşfettim, daldım Elem Çiçekleri’nin sonsuz bahçesine: Baudelaire’i okuyuncaya kadar Lamartine etkisinde birkaç manzume karalamıştım. Fakat Baudelaire’i okuduktan sonra düşünüşüm, duyu- şum, görüşüm değişti. Daha doğrusu, Baudelaire, elinde tuttuğu canlı meşale ile bana tutacağım, tutmam gereken yolu gösterdi. Baudelaire bana suyun dibine inmeyi öğretti: İçimle dışım arasındaki farkı, Les fleurs du Mal’i (Elem Çiçekleri) okuduktan sonra anladım. Baudelaire, bana kendi kendimi buldurttu ve ben hayatımı, Baudelaire’i okuduktan önce, Baudelaire’i okuduktan sonra diye iki bölüme ayırmaktayım.
— İlk yayınlanan yazınız ve bu yayınlanış sırasındaki heyecanlarınız?
— Ailem arasında edebiyatla uğraşmamı teşvik derecesinde destekleyen bir dayımdı. Bir gün beni yanına ça- ğırarak şiirlerimi götürüp Abdullah Cevdet’e göstermemi söyledi. Ben de bütün yazdıklarımı, cicili bicili bir deftere büyük bir özenle geçirerek İçtihad Evi’nin eşiğinden atladım. Dr. Abdullah Cevdet beni asla unutamayacağım bir içtenlikle, bir ilgiyle, bir güler yüzle karşıladı. Bütün manzumelerimi dikkatle okudu, kusurlarımı söyledi. Beğendiği dizelerin altını çizdi ve bana şiire yetenekli olduğumu söyledikten sonra bu yazılarımı yayınlamaktan vazgeçmemi, çok kitap okumamı ve sonra yazmamı salık verdi. Bu öğüdü dinlediğime ne iyi etmişim. Tam o sırada da Baudelaire’i okudum, düşündüm, uğraştım ve bir yıl içinde bir defter daha doldurdum. Fakat yazmak beni tatmin etmiyordu, yazılarımın yayınlanmasını istiyordum. Bir gün bütün cesaretimi toplayarak o zamanın Servet-i Fünûn yazı işleri müdürü Halit Fahri’ye gittim. Yirmiyi aşkın manzume içinde Halit Fahri tek bir manzumeyi be- ğendi, onu da Servet-i Fünûn’da yayınladı. İmzamı Servet-i Fünûn’un sütunlarında gördüğüm gün, yirmi dört yıllık hayatımda bir eşini bir daha bilemeyeceğim bir sevinç içindeydim. Bana bu büyük iyiliği yapan Halit Fahri’ye yıllarca sonra bile olsa, teşekkür etmek isterim.
Servet-i Fünûn’dan sonra Muhit’te, Galatasaray mecmuasında birçok yazılarım yayınlandı.
— Bizim eskilerden okuyup sevdikleriniz?
— Eskilerden kimi kastediyorsunuz? Divan edebiyatı ise, gereğince okuyamadığımı, daha doğrusu okumaya fırsat ve imkân bulamadığımı itiraf edeceğim. Okuyabildiklerim arasında Fuzuli ile Şeyh Galib en baş- ta gelirler. Nedim’i onlarla bir tutmamakla birlikte gene severim. Muhakkak ki divan edebiyatı yabana atılacak bir edebiyat değildir. Mallarmé’nin bütün yaşamını vererek yapmak istediği ve Abbé Bremond’un inatla savunduğu saf şiiri, divan şairleri yüzyıllarca önce yapmışlardır… Bakın size, adı hatırımda kalmamış bir divan şairinin bir dizesini söyleyeyim:
“Men ta senin yanında dahi hasretem sana.”
Böyle olağanüstü dizeleri bulunan bir edebiyatı sevmemek mümkün müdür? Gelelim Tanzimat edebiyatı- na: Ben Tanzimatçıların bir şey yapmış oldukları kanısında değilim. Servet-i Fünûn edebiyatını da beğenmem. Servet-i Fünûn’cular arasında edebiyata kalacak bir Halit Ziya vardır bence.
Fecr-i Âti edebiyatının Haşim ile Yakup’u olmasa o edebiyatı da mahkûm etmek kolaydır. Fakat işte Ahmed Haşim var, Ahmet Hamdi’nin dediği gibi, Türk edebiyatına insancıl anlamında gerçek şiiri getiren Ahmet Ha- şim var. Nur Baba’yı, Hüküm Gecesi’ni, Sodom ve Gomore’yi, Yaban’ı, Ankara’yı yazan Yakup Kadri var.
Eserinde Doğu ile Batı’yı büyük bir ustalıkla kaynaştıran Yahya Kemal ise şiirimizin kutuplarından biridir. Kusursuzluğun zevkini biz Yahya Kemal’in dizelerinde tattık. Yahya Kemal’in şiir yazdığı bir dönemde Türk şiiri, göğsünü gere gere, “Varım,” diyebilir. Halk edebiyatımız da divan edebiyatı kadar ve hatta ondan da önemlidir. Bir Yunus Emre az şey mi?
“Bir ben vardır bende ben’den içeri”
Baudelaire’i bile kıskandıracak bir dizedir. Halk şairlerinin en çok hoşuma giden yanlarından biri de içsel bir hayata sahip olmalarıdır, ki bence bu şair olmanın ilk koşuludur. Temiz Türkçenin de en güzel örneklerini ancak halk şairlerinde bulabilirsiniz.
Bekleyelim, zaman her şeyi çözümler, yoluna kor.
— Genç kuşağın en kuvvetli şair ve yazıcıları?
— Genç kuşak, yani savaştan sonraki demek istiyorsunuz. Bence asıl Türk edebiyatı bu kuşakla birlikte baş- lıyor. Genç kuşak içinde, kitapları Avrupa dillerine bile çevrilirse edebiyatımıza şeref verecek olan en güçlü ad Peyami Safa’dır. Ne yazık ki aydın tabaka, Peyami’yi daha çok fıkra yazarı olarak tanıyor. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu’nu, Bir Tereddüdün Romanı’nı okumuş kaç adam gösterebilirsiniz bana? Halk ancak Burhan Cahit edebiyatını anlıyor.
Şiirde Necip Fazıl, Ahmet Kutsi var, onlarla birlikte başladığı halde en güzel şiirlerini son iki yıl içinde vermiş olan Ahmet Hamdi var. Hikâyede Sadri Ertem var. Daha genç kuşak yazarları arkadaşlarım oldukları için ad belirtmeyeceğim. Fakat onların içinde öyle olağanüstü şiirler ve hikâyeler yazanlar var ki yarına kalacaklarına şimdiden senet vereceğim geliyor.
— Son dil akımını nasıl buluyorsunuz?
— Son dil akımının yanındayım, dilimizi yabancı sözcüklerden temizlemek kadar güzel bir düşünce olabilir mi? Asıl Türk dilini de ancak bugünkü kuşak yapacaktır.
II
— Edebiyata karşı ilk ilgi sizde ne zaman ve nasıl uyandı?
— İlkokulda iken Namık Kemal’in, Tevfik Fikret’in, Mehmet Emin’in şiirlerini yüksek sesle okumayı pek severdim. Fransız okuluna geçtiğimde durmamacasına roman okumak tutkusuna kapıldım. Yine o tarihlerde Diyarbakır’daki kız kardeşime uzun manzum mektuplar yazdığımı hatırlıyorum. Fakat bende edebiyata ve özellikle şiire karşı gerçek ve köklü denilebilecek ilk ilgi Galatasaray onuncu sınıfta sıra arkadaşım Ziya Osman Saba’nın yardımıyla tanıdığım Baudelaire ile başlar. Bu dev Fransız şairini içime sindire sindire okuduktan sonradır ki, şiir yazmak benim için soluk almak, yemek, iç- mek kadar doğal bir yaşam eylemi oldu.
— Bir gün ünlü bir edebiyatçı olacağınızı çocukluğunuzda tahmin eder miydiniz?
— Şiir yazmaya başladığım sıralarda ünlü olmaya çok imrendiğimi saklamayacağım. Fakat sonra sonra ger- çek ünlüleri, yalancı ünlülerden ayırt etmeye başlayınca, bir okuyucu kitlesi tarafından sevilip beğenilmenin kolay bir şey olmadığını anladım ve bu anlayışla çalışmaya koyuldum. Hem, bırakın ünlü olmayı, gerçekten güzel bir şey yazmanın insana verdiği haz, az şey midir? Üç beş edebiyatçı, beş on şiir okuyucusu tarafından bilinmeye ün denilemez kuşkusuz. Bugün az çok ünlü bir şair sayıldığım için ünü hor gördüğüm sanılmasın, hayır; sadece, ünün bir sanatçı için amaç olmayacağını, olmamasını söylemek istiyorum. Güzel bir anıtın dikildiği güneşli meydanda elbette gölgesi olacaktır.
— Çalışkan bir öğrenci miydiniz? Hangi dersleri sever, hangilerinden hoşlanmazdınız? Öğrencilik hayatınıza ilişkin anmak istediğiniz anılarınız var mı?
— Liseye kadar adamakıllı çalışkan bir öğrenciydim, hele Fransız okulunda çoğu zaman sınıfın birincisiydim. Dersler arasında bir ayrım gözetmez, hepsini aynı aşkla öğrenmeye çalışırdım. Fakat liseden başlayarak matematik, fizik, kimya, tabiat bilgisi beni sıkmaya başladı. Buna karşılık, edebiyat tarafım gelişiyordu. Öğrencilik hayatı- ma ait anılar mı?.. Çoook… Birini anlatmadan edemeyeceğim: Mülkiye okulundaydım. Olağanüstü bir nisan günüydü. Üçüncü derse girme zili çalmıştı. İçimde bir pirelenme vardı. Bu havada derse girilir miydi? Hem de kimin dersiydi, biliyor musunuz? Bugün son derece saygı duyduğum Sıddık Sami’nin. Böyle bir günde medeni hukuku dinlemek mi, yoksa dersten kaçıp çimenlere uzanmak ya da kırlarda dolaşmak mı? Tahmin edeceğiniz gibi, fazla tereddüt etmedim. Arkadaşlar kurbanlık koyunlar gibi derse girerken ben de özgürlüğü seçmiş olmanın keyfiyle yukarı bahçeye çıktım ve çimenlere uzanarak bahar üzerine bir şiir düşünmeye başladım. Bir yandan da sigaramı tellendiriyordum. Aradan bir çeyrek saat geçmişti, geçmemişti, yanı başımda bir ses duydum: “Ne o, Cahit Bey, derse girmediniz mi?” İstifimi bozmadan, hiç düşünmeden yanıt verdiğimi hatırlıyorum: “Hayır efendim, hava o kadar güzel ki, derse girmeye gönlüm elvermedi!” Numaramı not defterine yazıp lâhavle kabilinden başını sallayarak yanımdan uzaklaşan kişi, o zamanki müdür yardımcımız Zeki Bey’di, 1950 Türkiye Güzellik Kraliçesi Güler Arıman’ın babası. Güler o zaman bir yaşında vardı yoktu.
— Nasıl yazarsınız? Konularınızı arar mısınız? Ve salt yazmak ihtiyacıyla masa başına hazırlıksız oturduğunuz olur mu?
— Nasıl yazdığımı ben de açıkça bilmiyorum, dersem şaşmayınız. Şiirde bu hiç belli olmaz. Yemek yerken ya da yolda giderken bir dize geliverir, galiba Valéry’nin yukarıdan inen dizesi gibi bir şey. Bakarsınız, o zamana kadar karanlık gördüğünüz bir dünya birdenbire aydınlanmış. Artık o dize kılavuzunuz olur, yazacağınız şiiri, konusunu, biçimini, boyunu bosunu, hepsini o belirler. Ve o şiir bitinceye kadar siz işgal altında bir ülke gibisinizdir. Dairede çalışmanızı, yemenizi, gezmenizi, uykunuzu ona ayırmak zorundasınız. Şiir bitmeden bu hantise’den (saplantıdan) kurtulamazsınız. Bu arada kalbinizin, sinirlerinizin, kafanızın, hatta kollarınızın ve ayaklarınızın akıl sır ermez bir işbirliği halinde çalıştığını gö- rürsünüz. Gerçekten güzel şiirlerdeki canlılık belki de buradan geliyor. Şiirle hayat arasındaki bu sıkı ilişkiye inandığım içindir ki, şiiri hiçbir zaman bir düşüncenin kanıtlanması, bir davanın savunulması, bir felsefe sisteminin sunulması olarak düşünmedim. Şiirin yapısının gerektirdiği bu bağımsızlık, şairlerin özgürlük aşkıyla da açıklanabilir. Bunun için, baskı rejimlerinde ilk isyan bayrağını açanların daima şairler olduğuna şaşmamak, bunu doğal karşılamak, buna sevinmek gerekir.
— En çok hangi yazarları okudunuz? Hangilerinin etkisinde kaldınız?
— Villon’dan, Ronsard’dan başlayarak Superville’e, Pierre Emmanuel’e kadar bütün Fransız şairlerini okudum. Hepsinden de çok şeyler öğrenmişimdir. Bu arada özellikle Baudelaire ile Verlaine’e çok şey borçluyumdur; bu şairler insana kişiliğini bulduran türden, ağabey ve dost şairlerdir; insana kötülük değil iyilik ederler. Bizim şairler arasında da, dikkatli bir şiir okuyucusuna çok şeyler öğretecek olanları vardır. Divan şairlerinden, halk şairlerimizden yararlandığım kadar, Yahya Kemal’den, Haşim’den ve daha yenilerden de yoluma ışık serpmiş olan şiirler hatırlıyorum. İşini namuslu gören her şair, kendisinden sonra geleceklere kesinlikle bir şeyler öğretir. Bunun için, genç şairlerin, kendilerinden önce gelmiş olanları dikkatle okumaları çıkarları gereğidir.
— Şimdi edebiyat alanında bir şeyler hazırlıyor musunuz? Yeni tasarılarınız var mı?
— Dağınık dizelerden, beyitlerden, kıtalardan söz etmesem daha iyi olur. Şiirde başka bir tasarım olmadı- ğını söylemekle yetineyim.
— İlk yazılarınızla şimdikiler arasında ne gibi bir ayrılık görüyorsunuz? Edebiyat anlayışınız zamanla ne gibi değişikliklere uğradı?
— İlk yazılarımda biçim zayıflığı vardı; dize titizliği, “bütün” kaygısı yoktu. Eskiden duymak yeterlidir sanırdım. Ne kadar aldanıyormuşum! Bereket versin, sonradan kendimi toparlayabildim: Ömrümde Sükût ile Otuz Beş Yaş’ı okuyanlar bu farkı görebilirler. Edebiyat anlayı- şı zamanla oluşur. Jean Cassou’nun “Şiir ne yapabilir demek, insanoğlu ne yapabilir, demeye gelir” sözünü kendime ilke edinmişimdir. İnsanoğlundan beklediğim her şeyi şiirden bekliyorum.
— Bugünkü edebiyatımız hakkındaki yargınız?
— Şiirimizin namuslu ve usta ellerde olduğundan çok hoşnutum. Hikâyemiz de öyle. Fakat roman ve oyun alanında aynı canlılığı gösteremediğimize çok üzülüyorum. Romanda bu işi bir aşk ve sorun olarak ele alan bir Peyami Safa var, roman görüşüne katılın ya da katılmayın bu olguyu teslim etmek zorundasınız.
— Edebiyatımızın gelişmesi için neleri gerekli görürsünüz?
— Sanatçı, gönül rahatlığı ile çalışabilmek için, bu çalışmalarına herhangi bir şekilde karışılmamasını ister; bu da onun en doğal hakkıdır. Bir sanatçının herhangi bir şekilde korunmasına taraftar değilim. Sanatçı, hayat kavgasında yalnız kala kala, yenile yenile kendini olgunlaştı- rır. Ekmeğini kazanmak için başka bir iş tutması mı gerek? Tutsun. Yazacak şeyi varsa herkesin uyuduğu saatlerde yazar. Sanatçı bu onurunu kavramalı ve asla uşak, dalkavuk derekesine düşmemelidir. En güzel, en ömürlü yapıtların onurlu ve şerefli sanatçılardan çıktığını her zaman görmekteyiz. Bugün çok şükür onurlu sanatçıları- mız olduğu için edebiyatımızın gelişmekte olduğunu görüyoruz ve daha da gelişeceği hakkındaki inancımız artıyor. Beklemek, sabırlı olmak gerek.
(Varlık, 1 Mart 1951)
Öncekiler
GİDİYORUM
Gölde bir yolcu gibi yalnızlığım içinde
Kavrulup gidiyorum.
Serseri bir rüzgâr gibi hep ganimet peşinde
Savrulup gidiyorum.
Serçe kadar pervasız, bir günden ötekine
Atlayıp gidiyorum.
Bütün kumaşlarını açtığım gibi yine
Katlayıp gidiyorum.
Bir kış güneşi gibi ben keyfimin esiri
Görünüp gidiyorum.
Ne belli bir yerim var, ne de sevdiğim biri
Sürünüp gidiyorum.
(Akademi, Mayıs 1930)
TALİHSİZ
Halit Fahri Bey’e
Arzunun bir hayalet sardığı bir geceydi,
Bir geceydi hakikat yalanlara baş eğdi.
Bu gecenin susuzluk mahsulüsün bunu bil.
Kundaksız uzatıldın iğneli beşiğine
Ve böylece Azrail
Istırabı mıhladı küçücük benliğine.
Ecelin kucağında erirken çocukluğun,
Âleme sırdı senin varlığın ve yokluğun.
Hâlâ bilinmez nedir kalbindeki bunalan.
Lâmbanı yaktılarsa lâmbanı kendin söndür,
Söndürmekle oyalan,
Gir geceler koynuna, deme yarın gündüzdür,
Belirecek gündüzler sönenlerden yüzsüzdür.
(Servet-i Fünûn, 15 Mayıs 1930)
ESKİ SAADETİNLE
Mazim! Ah, o bir daha bulunmaz bir hazine!
Hırsız gibi dalardım altın gümüş içine.
Dalardım! Fakat şimdi o servetten bana ne!
Mazim! Ah, o bir daha bulunmaz bir hazine!
Mazim çılgınca çalan, çalan bir orkestra!
Her günüm bir ahenkte, her biri bir hâtıra!
Piyano, keman, flüt, saksofon ve tambura!
Mazim bir orkestra, mazim bir orkestra!
Mazim tüten bir baca, dumanın yoktu sonu.
Her günüm göğe çıkan bir duman helezonu.
Hangi mel’un şeytandır bilsem söndürdü onu!
Mazim tüten bir baca, dumanın yoktu sonu.
–Eski saadetinle, geçmiş günleriyle kal!
Gözlerini yumarak o dünyayı seyre dal!
O değil mi hayatta tutunduğun en son dal!
Eski saadetinle, geçmiş günlerinle kal!
(Muhit, Şubat 1931)
BATAN GEMİ (TOPAL)
İnsanlar dalgasına tutulmuş bir gemiyim!
Sağa sola sallanıp, bakın, çırpınıyorum;
Fakat bilmem ki sarhoş onlar mıdır, ben miyim;
İnsanlar dalgasına tutulmuş bir gemiyim!
Deliklerim açıldı tazyikinden suların;
Kudurmuş denizinde hakkın çırpınıyorum!
Güverteyi yıkıyor çığlığı yolcuların.
Kudurmuş denizinde hakkın çırpınıyorum!
Gittikçe kabarıyor, amanın, bu dalgalar;
Ufuk sise gömülü, ne gelen var ne giden.
Kaptan imdat düdüğü durmadan çalar çalar!
Kaptan imdat düdüğü beyhude çalar çalar!
Ne zaman kara yüzü göreceğim, ne zaman!
Bir ümit dağılıyor çıkan her nefesimden.
Batacağım galiba bir limana varmadan!
Ne zaman kara yüzü göreceğim, ne zaman.
(Muhit, Mart 1931)
GEL ÇADIR KUR
Hiçbir kuşun, üstüne konmadığı bir ağaç;
Ömrüm; ne diye kondun bu ağacın üstüne?
Sana kim dedi ömrüm kuşa, şarkıya muhtaç?
Hiçbir kuşun üstüne konmadığı bir ağaç?
Her gün başka ahenkte söylediğin şarkılar
İnandırmıştı beni ömrümün düğününe.
Ne yazık, şimdi her dal hasretinle hışırdar!
Ah, nasıl inanmıştım ömrümün düğününe!
Rüzgâr bir cellât gibi sallarken satırını,
Yapraklar dökülüyor, günler bir bir düşüyor;
Kupkuru bir gövdeye ümitler üşüşüyor.
Hayat bir cellât gibi sallıyor satırını!
Gel yine gölgemde kur ömrünün çadırını,
Sen ki benim şeklini sevdiğim ilk baharsın;
Bir doğdun bir de batma, hayatıma kıyarsın,
Gel yine gönlümde kur gönlünün çadırını!
(Muhit, Nisan 1931)
ANNE, NE YAPTIN?
Anne sana kim dedi yavrunu doğurmayı?
Sanki karnında fazla yaramazlık mı ettim?
Senden istemiyordum ne tacı, ne sarayı;
Karnında yaşıyordum, kâfiydi saadetim.
Bir kere doğurdunsa, sonra niçin büyüttün?
Kundakta, beşikte de bir zahmetim mi vardı?
Koynundan niçin attın yavrunu bütün bütün?
Bilmiyor muydun ki o yalnızlıktan korkardı.
Sütünden tatlı mıdır, anne, sanki bu hayat?
Bana sorsana anne yaşamak bir hüner mi?
El aç, yalvar gündüze, geceye boyun uzat.
Bu uğurda bir ömür çürütmeye değer mi!
Karnında yaşıyordum, kâfiydi saadetim!
Anne, istemiyordum ne tacı, ne sarayı!
Anne, karnında fazla yaramazlık mı ettim?
Anne, sana kim dedi yavrunu doğurmayı?
(Servet-i Fünûn, 2 Nisan 1931)
KAR VE BEN
Büyük şair Necip Fazıl’a hürmetlerimle
I
Esiyor tane tane yine beyaz bir rüzgâr.
Söyleyin hangi kuşun kanatları yolundu?
Yine hangi ağaçtan döküldü bu yapraklar?
Yağan beyaz bir sükût, bir mahşerdir sanki kar!
Bir hicret sevdasıdır ruhumu sardı yine.
Ruhum gibi pervasız yoldaşlar da bulundu.
Ruhum karıştı gitti bu kar tanelerine;
Şimdi yağan kar değil, ruhumdur kar yerine.
II
Semadan yere kadar bütün gördüklerinden
Usanç duyan gözlerim bir şeyde karar kıldı,
Bembeyaz bir güvercin kanadına takıldı.
Ben ne gurup bilirim, ne gece bilirim ben,
Uçuyor gönlüm beyaz bir sükût sevincinde;
Bir kadın gördüm ki ben beyaz güller içinde.
Ruhuma bağışladı bu kadın servetini.
Ne bir yara var artık, ne bir leke ruhumda;
O şimdi rüyasının denizinde bir ada.
Bir sevgili sahibi olmak saadetini
Kim bilir benim kadar… ben et kemik yığını
Duydum beyaz bir nehrin içimde aktığını.
(Akademi, 15 Nisan 1931)
KELEKLER
Bir Dicle farzederdim hayatı, etrafı saz;
Ömrümü, bahar yüklü zincir gibi kelekler.
Ve derdim: “–Çıkmam artık keleklerden kış ve yaz.
Her doğan gün ufkuma yeni bir güneş ekler.”
Güneşsiz ve keleksiz Dicle akarmış meğer.
(Servet-i Fünûn, 18 Haziran 1931)