Türklerin yanı sıra yabancılar da Nasreddin Hoca üzerine çalışmışlar. H. Ethe, R. Basset, M. Hartmann, A. VVesselski gibileri Nasreddin Hoca’nın gerçekten yaşayıp yaşamadığı konusunda şüphe içindeler. Hele Basset’in bir araştırmasını esas alan, yukarda fikirlerine kısaca değindiğimiz Bayraktareviç X. yy.’da ünü bütün Arap dünyasını tutmuş Cuhâ fıkralarının zamanla Türkler arasında Nasreddin Hoca’ya dönüşmüş olabileceğini öne sürüyor. Tam zıt kanaatte olan da var: Albert Wesselski… Bu yazar, Nasreddin Hoca’dan önce ona kaynak olabilecek hiçbir Cuhâ fıkrası ile karşılaşılmadığını belirtiyor. Hartmann ve Saussey, Hoca’nın fikralannı hemen hemen her yerde benzeri görülen “halk masalları” gibi kabulleniyorlar. Aşağı yukan Horn ve Christensen de aynı fikirde. Ancak, Christensen biraz daha aşın “Cuhâ”cı… Ona göre, Arap fıkralan da Farsça, Süryanice, Sanskritçe kaynaklardan gelmiştir. Ancak, Bağdat’ta Abbasîler zamanında Arap – İslâm kavimlerinin hepsini etkileyen bir Arap -İslâm kültürü oluşmuştur. Cuhâ fıkralan da bu kültürle birlikte önce Fars, sonra da Türk edebiyatına girmiştir. Ancak, gene Bayraktareviç’e göre, Osmanlılar ya da Selçuklular zamanında kendi fıkralanyla birlikte birçok yabancı fikra ve nüktelerini birleştirip yeni bir senteze varan Nasreddin Hoca adında bir yaşamış da olabilir.
Yabancı yazarlar arasında en ilgi çekici “Nasreddin Hoca” incelemesini yapmış olanlardan Fransız Türkologu Saussey, bu fıkralar ile folklor temaları arasındaki benzerliklere, ayrıca Arap – Fars hikayeleriyle İslâm kültürü arasındaki ortak unsurlara dikkati çeker. Ayrıca, halk hikayecilerinin bu ortak malzemeyi kendilerine özgü bir ustalıkla kullanarak, genel temaları gerçek hayata uygulayarak, kendinden başka benzeri olmayan bir kişilik yarattıklarını belirtir.
Kaynak: Erdoğan Tokmakçıoğlu, Bütün Yönleriyle Nasreddin Hoca 1991)
Yabancıların Nasreddin Hoca Hakkındaki Görüşleri