ROMAN: Kiralık Konak
YAZARI: Yakup Kadri Karaosmanoğlu
KONUSU:Romanda Tanzimat’la hız kazanan ve kısmen sistemleşen Batılılaşma hareketinin, bu devirden itibaren Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar birbiri ardından gelen üç nesil üzerindeki yıkıcı etkileri anlatılmaktadır.
KAHRAMANLAR: Seniha, Naîm Efendi, Servet Bey, Faik Bey, Hakkı Celis, Sekine Hanım, Selma Hanımefendi, Cemil
KAHRAMANLARIN ÖZELLİKLERİ:
Naim Efendi: Yaşı altmışın üzerinde, temiz ve düzenli giyinen, eski terbiyeye göre yetişmiş, bilgili, görgülü, dostları arasında sevilip sayılan bir insandır. II. Abdülhamit döneminin önde gelen kişilerindendir. Emekli nazırdır. Konağın sahibidir. Çekingen, titiz, iradesi zayıf, eğlenceyi seven, ahbaplar arasındaki sohbet ve ziyafetlere düşkün, zevkleri kırk yıl evveline ait, yenilikleri bir türlü hazmedemeyen bir insandır.
Seniha:Servet Bey ve Sekine Hanım’ın kızı, Naîm Efendi’nin kız tarafından torunudur. İyi bir öğrenim görmüştür, Fransızca bilir, bekârdır. Körpe, ince, çevik vücudu ipek böcekleri gibi sürekli bir değişim içindedir. İçi de dışı gibidir, durmadan değişir. Bazen şen ve şuh, bazen içine kapanık, dalgın ve kötümserdir. Asi, zevk düşkünü, ahlaki değerleri olmayan, gösteriş meraklısı, vefasız, sorumsuz bir kızdır. Tanzimat’la gelen Batı medeniyetini maddi cephesiyle algılamaktadır.
Hakkı Celis:Selma Hanımefendi’ni torunudur. Romandaki olumlu karakterdir. Hassas, romantik, çekingen, şiire meraklı, ıstırabı zevk edinmiş, kendine güven duymayan, ağır başlı, makul tavırlı bir gençtir. Kitap okumayı seven, kültürlü bir insandır. Nereye çekilirse oraya gidecek kadar yumuşak huyludur. Seniha’yı içten içe sever, fakat bu duygusunu açıklamakta çok tereddütlü davranır.
Sekine: Naim Efendi’nin kızı, Servet Bey’in karısıdır. Çekingen, tembel, çocukları üzerinde etkisi olmayan, eski terbiyeye göre yetişmiş, iyilik ve saflığı budalalık derecesine varan, başkalarının iradesiyle hareket eden, eşi ve çocuklarının iradesine tümüyle teslim olmuş bir kadındır.
Servet Bey:45 yaşlarında, alafranga hayat namına akla gelmedik gariplikleri yapan, sorumsuz, küstah ve menfaatçi, zenginlik uğruna kirli işlere girmekten bile çekinmeyen, Türklük ve Müslümanlıktan nefret eden kelimenin tam manasıyla “züppe” birisidir. Galatasaray mezunu ve Düyun-ı Umumiyye müfettişidir. Romanda Sekine’nin kocasıdır. Naim Efendi ailesine layık olmayan bir kişidir.
Faik: Kumral, zayıf, uzun boylu, ağzı büyük, gözleri yorgun, bakışları hummalı bu bakışlarından dolayı kadınların hoşlandıkları bir gençtir. Eğlenceden çok hoşlanır. Havai, şımarık ve kumar düşkünüdür. Tam bir salon gencidir. Ahlaki kaygıları yoktur. Seniha’yı kandırır; fakat onunla evlenmez. Sevilmek için sever, kimsenin nazını çekmez. Avrupa’da tahsil gördüğü için iyi Fransızca bilir. Belli bir işi yoktur.
Selma Hanımefendi:Naîm Efendi’nin kız kardeşidir. Otoriterliği yanında telaşlıdır. Konakta olup bitenlere doğrudan müdahale edebilen tek kişi odur. Tombul, haşmetli, otoriter, ağırbaşlı, akıllı, iradesi güçlü bir insan olan Selma Hanımefendi, Batılılaşma macerasından pek etkilenmemiştir.
Cemil:Seniha’nın kardeşidir. Eğlenceye düşkün olan bu genç, yaşının çok üzerinde bir gece hayatına bulaşmıştır. Sorumluluk duygusu taşımaz. Yanlış Batılılaşmanın “kurban” kahramanlarındandır.
ROMANIN ÖZELLİKLERİ:
* Yazarın 33 yaşındayken yazmış olduğu ilk romanıdır. 1922 yılında ilk baskısı yapılmıştır.
* Romanda üç ayrı kuşak arasındaki görüş, duygu ve yaşayış ayrılıkları üzerinde durulur. Bu ayrılıklar yüzünden ailenin çözülüşü ayrıntılarıyla gösterilir.
* Geleneksel temalardan biri olan aşrı batı hayranı züppe tipi, eserde başarılı bir biçimde çizilir.
* Toplumumuzda Batılılaşma ile birlikte kuşaklar arasında meydana gelen düşünce, duygu ve dünya görüşü ayrılıklarını, toplumsal çözülüş kavramını temel alarak, bir konağın dağılışı etrafında verir.
* Zaman olarak II. Meşrutiyet zamanları seçilmiştir.
* Türk toplumsal yapısını, Türk aydının bu yapı karşısındaki çıkmazını kronolojik olarak incelediği kitaplar dizisinin ilk kitabı sayılabilir.
* Eserin dili, devrin özelliklerini yansıtan bazı ibare ve ifadeler hariç tutulursa, konuşma dilidir. Bugün bile rahatlıkla anlaşılır.
* Konular gerçek hayata uygundur. Tipleri oluştururken beşeri ölçüyü aşmamaya da dikkat eder.
ROMANIN ÖZETİ:
Naim Efendi, büyük konağın en yaşlı kişisidir. Karısı ölünce evinin düzeni bozulmuştur. Kızı Sekine Hanım ise evi çekip çevirememektedir. Sekine’nin kocası Servet Bey ev idaresini üstlenmiştir. Servet Bey, Naim Efendi’nin yaşlılığından istifade ederek evi sorumsuz şekilde kullanmaktadır. Servet Bey’in de savrukluğu yüzünden aile maddi sıkıntı çekmeye başlamıştır. Bu arada konağa sürekli gelen iki genç, Faik ve Hakkı, Seniha’ya ilgi duymaktadır. Seniha ise kuşak çatışmalarındaki ikilemlerden ruhi bunalımlar yaşar. Seniha sıhhati için Büyükada’ya gönderilir. Hakkı Celis’le burada samimiyetleri iyice ilerler. Fakat Seniha’nın vefasızlığı bu ilişkiyi bozar. Gururlu bir genç olan Hakkı Celis, durumu içine atar, zayıflamaya başlar. Bu arada, Naim Bey ailesinin maddi durumu, I. Dünya Savaşının da etkisiyle İyice bozulur. Bu yüzden Kanlıca’daki yalıyı satarlar. Seniha ise Faik Bey’le ilişkisini ilerletmiş, onun samimi olmayan aşkının tuzağına düşmüştür. Maddiyattan başka hiçbir şey düşünmeyen Faik, Seniha’dan para ister. Seniha birkaç kez ayrılsa da yine Faik’le birlikte olmaya devam eder. Bunun üzerine ondan hamile kalır. Bu durum, zamanla konakta anlaşılır. Seniha ise dik kafalılığından bu durum için kimseden yardım istemez. Faik Bey de durumu bilmesine rağmen evlenme teklifinde bulunmaz. Naim Bey, durumu öğrenir. Torunu için Faik Bey’in babasına gider. Hiç hoşlanmadığı bu adam, duruma müdahale edemeyeceğini söyleyerek onu başından atar. Seniha ise durumu öğrenir ve dedesine gittiği için çok kızar. Naim Efendi üzülür. Bu üzüntüyü kaldıramayan Naim Efendi’ye inme iner. Yatağa düşer. Seniha, büyük babasının hastalığı sırasında gururundan hiç taviz vermez. Onu ziyarete gidip gönlünü almaz. Bir gün, Seniha kaybolur. Ahlaksız bir kadına hayranlık duyduğu, bu sebeple Avrupa’ya kaçtığı söylentileri duyulur. Bir süre sonra dönen Seniha, düşmüş bir kadındır artık. Savaş zenginleri ile birlikte olmaktadır. Hakkı Celis, Naim Bey’i ziyaret eden, onu koruyan tek kişidir. Servet Bey, hiç sevmediği konaktan bir apartman dairesine taşınmıştır. Bir süre sonra, Hakkı Celis de cepheye gider. Naim Efendi, torununu çok özlemektedir. Onu bulmaya çalışsa da ona ulaşamaz. Maddi sıkıntılar içinde bocalayan Naim Efendi konağını kiraya vermek ister; fakat kimse kiralamak istemez. Servet Bey, ahlaken düşmüş kızı ile görüşmeye başlamıştır. Evinde verdiği bir ziyafette, cepheden izinli dönmüş bir subaydan Hakkı Celis’in şehit olduğunu öğrenirler. Herkes, duraklar. Fakat Seniha, gösteriş içindeki haliyle bu duruma kayıtsızdır.