ÇIKRIKLAR DURUNCA, Sadri Ertem’in romanı (1931)
Olaylar padişahlık devrinde geçer. Kurnaz, çıkarcı, çapkın ve zorba Sıddıkzade, bir Alevi köyünün (Adaköy) ağasıdır, hükümette adamları vardır, köylülerden tiftik yün alıyor, İstanbul’daki tüccara yolluyordu. O yıl köylüler yünlerini Sıddıkzade’ye satamadılar. Aralarından seçip İstanbul’a yolladıkları kişilere dokumacılar loncası başkanı ucuz Avrupa malları karşısında çıkrıkların durduğunu, köylülerin şehirlere akın etmeye başladığını anlattı. Sıddıkzade artık fabrika eşyası satan bir tüccar olmuştur. Ticaretini yürütebilmesi için çevredeki çıkrıkların, tezgâhların durması gerekmektedir. Yoksullaşan köylüler Dergâha yanaşırlar, şeyh Dudu Hatun, onlara çıkrıkları durduranın mahvolacağını söyler, köylüler fabrika dokuması giymemeye and içerler. Bu arada Batılılaşmayı ve şehirli tüccarı tutan vali de çıkrıkların durmasını emretmiştir; yerli dokuma satışı yasaklanır. Sıddıkzade, alıştırmak için, Avrupa malı kumaş ve bezleri bedava dağıtırsa da, köylüler direnirler, fabrika malları Dergâh’ın önünde törenle yakılır. Sıddıkzade, valiyi kışkırtır, Adaköy’deki Alevilere karşı harekete geçilmesini söyler. Köylüler daha önce davranıp eşkıyalardan Pazvantoğlu’nun kumandasında Devrek ve Mengen’i basarlar. Birçok eşkıya ve mahpuslar da onlara katılmış, olaylar İstanbul’da duyulmuş, Bolu’ya hükümet kuvvetleri gönderilmiştir. Pazvantoğlu kuvvetlerin çokluğunu görünce korkar, teslim olur; onu öteki eşkıyalar izler, Ada köylüler geri çekilirler. Köylülerden Hasan, evvelce kendisine çok kötülük etmiş ve sevgilisi Hatice’nin ölümüne sebep olmuş olan Sıddıkzade’nin evini ateşe verir. Sıddıkzade bir orospuyla alevler içinde yanar. Zaptiyeler köyü sarmışlardır, çarpışma başlar, köylüler yenik düşerler. Dergâh yerle bir edilir, isyancılar kurşuna dizilir. Böylece çıkrıklarında tiftik işleyenler yenilmiş, yerli sanayi o bölgede çökmüş, Avrupa imalâtı ortalığı kaplamıştır.
Çıkrıklar Durunca Kitabı Özeti