Kitap Özeti Çıkartmanın Püf Noktaları
Kitap Özeti
Gelişme Bölümü
Bu bölümde kitabın kitabın ana bölümleri tanımlanır ya da özetlenir. Bunlar ana tema (ana fikir) sahne (kurgu) olaylar ve karakterler bölümleridir. Bu öblümde yazılacakları aşağıda ayrıntılı bulabilirsiniz.
Ana Fikir
Hikaye ya da kitabın ana fikri. Kitabın ana özeti nedir? Kitabı en kısa şekilde birisine tavsiye etmek için hangi kelimeleri ya da kısa cümleyi kullanırsınız? Örneğin ‘Bu Kitap Arkadaşlığın Önemini anlatmaktadır’ Bu ‘Kitap cesaretin zor durumlarda nasıl işe yaradığını özetlemektedir’ ‘Bu kitap sadakatin önemini anlatmakta’ ‘Bu kitap anne kalbini ve şefkatini açıklamaktadır’ gibi. Gördüğünüz gibi genellikle zor olarak kabul edilen ana fikir aslında çok ta zor değildir. Kitap özetinizde ana fikri yazarken ana fikrin ne olduğunu ve bunun nasıl ya da neden öyle olduğunu yazmanız yeterlidir. Yani kitabın örneğin ‘arkadaşlığın önemini’ anlattığını nereden çıkarıyorsunuz ya da hangi önemli ipuçları ya da olaylarla bu fikre varıyorsunuz konusunu yazmalısınız.
Kurgu
Kitap ya da hikayede geçen olay ya da olayların zaman ve mekanları (yerlerini) kısaca yazınız. Kitapta özetini verdiğiniz olaylar çok uzun zaman önce mi oldu yoksa bugüne ait bir olaylar mıdır? Bir ülkede mi geçiyor? Yoksa hayali bir yer midir? Hikaye ne kadar zaman dilimine sığıyor? Bir gün mü? Bir ay mı? Yoksa bir yüzyıl mı? Yoksa her zamana özgü evrensel bir şey mi?
Olaylar
Kitap hangi olay ya da olaylar zincirinden oluşuyor? Olaylar hangi olaylar zincirine götürüyor? Olaylar arasında nasıl bir neden-sonuç ilişkisi kurulmuş? Ana olay ya da çatışma nedir? Saçma gelen yerleri ya da çatışmalı yanları var mıdır? Hangi sonuçlar hangi olaylara bağlıdır? Hikaye nasıl sonuçlanıyor? Ya da kitaptaki olaylar zinciri en basit şekilde nasıl özetlenebilir? Olaylardaki sırlar nelerdir? Kitapta en ilginç bulduğunuz olayları yazabilirsiniz. Burada en önemli nokta olaylarda tekrardan ve ayrıntıya girmekten kaçınmaktır.
Kitap Özeti Sonuç Bölümü
Bu kısımda bir ya da birka cümleyle raporu sonuçlandırınız. Kiyap hakkında genel kararınızı ya da fikrinizi özet olarak verin. Bu kitap hakkında başkalarının bilmesi gereken en önemli şeyi burada bahsedin.a
A. Her şeyden önce bazı temel kurallara uymak gerekir:
• Özet, asıl metnin temel düzenine doğru ve sadık bir şekilde uymalıdır, özette genel olarak metnin düzeni takip edilmelidir. Ancak bu kural, özeti kendi planınız içinde yapma hakkınızı elinizden almaz. Özet yapmak, bir bakıma metni tekrar yazmaktır. Metni tekrar yazarken hem metnin düzenine bağlı kalabilir, hem de konunun gerektirdiği düzenlemeleri yapabilirsiniz.
• Özetinize metinde bulunmayan fikirleri sokmayınız, metinde söylenen şeylerle ilgili de hiçbir yargıda bulunmayınız. Yani tarafsız, nesnel olunuz.
• Özetinizde metinden alınmış cümlelere yer vermeyiniz. Kendi kelimelerinizi ve cümlelerinizi kullanınız.
B. Sonra şu kuralları da göz önünde bulundurunuz :
• Metnin esasına saygı gösteriniz:
– Özetlenen metnin mantığını kavrayınız ve yansıtınız. Özetin başarısı buna bağlı olacaktır.
– Çeşitli fikirler arasındaki bağları fark ediniz ve bunları özetinize yansıtınız.
– Özetlenen metnin temel fikirlerini bulunuz.
– Özet için verilen uzunluk ölçüsüne uyunuz, kelime yahut sayfa sayısı sınırlarını aşmayınız. Yahut amacınıza en uygun kısaltma oranını kendiniz belirleyiniz.
• Kendi özet metninizi oluşturunuz ve tarafsız olunuz:
– Uygun ifadeler, terimler, deyimler kullanınız.
– Tarafsız bir anlatım şekli kullanınız. (Mesela, “metnimizde” yerine “metinde” deyiniz.)
– Kişisel kelimelerinizi kullanınız. Dil ve anlatım size ait olsun.
– Kişisel fikirlerinizi belirtmeyiniz.
– Özetlenen metinden örnek alıntılar yapmayınız. Bu yolu, çok önemli bir sebep varsa çok az kullanınız.
– Metinde geliştirilen fikirlere bağlı kalınız.
C. Çok zaman kaybetmemek için şu şemaya uyunuz:
1. Metni dikkatle okuyorum.
2. Metnin önemli kelimelerini bulmaya dikkat ediyorum ve anahtar-kelimeleri buluyorum.
3. Önemli fikirleri buluyorum ve yalnızca açıklayıcı ve tasvir edici örnekleri vb. bir kıyıya bırakıyorum.
4. Yazıdaki mantıkî bağları dikkatle buluyorum.
5. Metnin somut, görsel bir şemasını yapıyorum ve önemli fikirlerin birbirine nasıl bağlandığını gösteriyorum.
6. İlk taslak yazımı yazıyorum, metnin boyunu hesaplıyorum.
7. Taslak yazımı düzeltiyorum (imlâ, dil, anlatım, vb.)
8. Özetime son şeklini veriyorum.
Bu kurallara uyarsınız, doğru, güzel bir özetin sahibi olursunuz. Bu sanıldığı kadar önemsiz ve kolay bir iş değildir, yazı sanatını öğrenmenin yollarından birisinin iyi özetler yazabilmek olduğunu unutmayınız ve sık sık bu alıştırmayı yapınız. Bunu yaparsanız, usta bir kalem sahibi olma yolundasınız demektir.