“Fenerbahçe: Değişim ve Dönüşüm” adlı bu kitabın bugüne dek Fenerbahçe ile ilgili yazılmış en önemli, en kapsamlı ve en öğretici kitap olduğunu söylemeliyim. Şunu da: Bu kitap, bugüne dek Fenerbohçe’ye ilişkin yazılan kitapların en ciddisi. “Fenerbahçe: Değişim ve Dönüşüm” kendi alanında eşsiz bir kitap. Sadece her Fenerbahçeli için değil, ekonomi ve yönetişim alanındaki çalışmalara meraklı herkes için çok değerli bir çalışma.
Cengiz Çandar
Yurtsever’in bu son derece ilginç ve aydınlatıcı kitabının Fenerbahçeliler kadar, rakip kulüplere gönül vermiş olanların da ilgisini çekeceğini sanıyorum.
Dr. Mahfi Eğilmez
Analitik bakış açısını, taraftarlıkla birleştiren saygı duyulacak bir çalışma. Her Fenerbahçeli’nin kütüphanesinde bulunması gereken değerli bir eser.
Altan Tanrıkulu
Bu eser, 50 yıl sonra geriye dönüp “Türk futbolu bugünlere nasıl geldi?” sorusuna cevap arandığında dahi bir başvuru kaynağı olma özeliğini sürdürecektir. Yurtsever’in bu kapsamlı çalışmasının sadece Fenerbahçeliler’in değil tüm sporseverlerin kütüphanesinde yer bulması umuduyla.
Uğur Meleke
Ciddi bir araştırma, analiz ve emeğin ürünü olarak ortaya çıktığı anlaşılan bu kapsamlı çalışma, Fenerbahçe’nin 1980 sonrasındaki dönemine ilişkin çok değerli ve aydınlatıcı bilgiler veriyor. Fenerbahçeliler kadar tüm sporseverlerin kütüphanesinde bulunması gereken eşşiz bir kitap.
Selçuk Yula
***
SUNUŞ
1980 ve 1990’lar, Fenerbahçe ve Fenerbahçeliler için oldukça zor geçen dönemlerdi. Sıkça yapılan teknik direktör ve futbolcu değişimleri, plansız ve yanlış transferler, sabırsızlıklar, paralı başkanlar, yaşanan gruplaşmalar gibi bir çok kişi tarafından ifade edilen çeşitli nedenlerle oluşan istikrarsızlıklar ve başarısızlıklar, olur olmaz takımlardan alınan çok gollü mağlubiyetler, bu kulübe gönül vermiş milyonlarca taraftarı son derece rahatsız ediyor ve üzüyordu. Her yıl büyük hayaller, büyük vaatler ve transfer şampiyonluklarıyla başlayan sezonlar genellikle kısa sürede hüsrana dönüşüyor, arada bir gelen şampiyonluklar ise bu hüsranların yarattığı tahribatı gidermekten uzak kalıyordu. Tarihinden ve taraftarından kaynaklanan çok önemli bir potansiyeli bünyesinde barındıran bir kulüp olan Fenerbahçe, hep aynı hataları tekrarlıyor, çıkmazlar içinde sürüklenip duruyor ve kabuğunu bir türlü kıramıyordu. “Ne olacak bu Fenerbahçe’nin hali!” cümlesinin ülkemizdeki en popüler söylemlerden birisi haline gelmesine neden olan bu süreç, Fenerbahçe’nin kurumsal yapısı üzerinde de onarılması güç yaralar açmıştı. Bunun yanı sıra Fenerbahçe’nin 1980-1990′larda yaşadığı bu sorunlar yalnızca Fenerbahçe ve Fenerbahçelilere zarar vermemiş, ülkemizin spor ve toplumsal hayatına da önemli zararlar vermiştir.
Fakat, 2000’li yıllarla birlikte Fenerbahçe’yi geçmişte önemli kurumsal ve sportif başarısızlıklara sürükleyen uygulamaların giderek terk edildiğini, sanki “sihirli bir el” değmiş gibi bir çok soruna çözümler üretilmeye başlanıldığını, geçmiş alışkanlıkların hızla değişime uğradığını ifade etmek yanlış olmayacak. Fenerbahçe’de “bir şeyler” olmakta, zihniyet yapısından, kurumsal kimliğine kadar eski dönemlerle kıyaslanmayacak “şaşırtıcı” gelişmeler ve değişimler yaşanmaktadır. Tesisleşme, büyüme, zenginleşme, markalaşma gibi kavramlar bu sürecin anahtar kavramları olmakta, Fenerbahçe kurumsal olarak “büyümekte ve gelişmekte”, kendisini sarmalayan sorun yumağından yavaş yavaşta olsa kurtulmakta, sportif başarıları giderek artmaktadır.
Fenerbahçe’nin günümüzde yaşadığı bu süreci anlayabilmenin yolu, öncelikle geçmiş dönemlerde karşı karşıya bulunduğu sorunları tespit edebilmekten geçmektedir. Bu kapsamda bu çalışmada; Fenerbahçe’nin 1980-1990′lı yıllarda içinde bulunduğu sorunlardan hareketle, 2000′li yıllarla birlikte yaşamaya başladığı değişim ve dönüşümün niteliği, boyutu, kapsamı, anlamı, etkileri, sonuçları, riskleri ve katalizörleri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Yani, bir anlamda, yakın geçmişten hareketle Fenerbahçe’nin bugününe ve geleceğine ışık tutabilecek nitelikte ve kapsamda bir analiz ortaya koyabilmek hedeflenmiştir.
Çalışmada izlenen “genel yaklaşım” ile ilgili bilgi vermek gerekirse; öncelikle bu kitap, Fenerbahçe’nin tarihini inceleme ve araştırma amacını güden bir çalışma değildir, bir “tarih” kitabı hiç değildir. Yalnızca yakın tarihin ışığında geleceğe yönelik bir pencere açabilme çabasıdır. Bunun yanı sıra, finansal verilere dayalı detaylı değerlendirmelere de yer verilmemiş, yalnızca yeri geldiği zaman çeşitli kaynaklardan elde edilen verilerin belirtilmesiyle yetinilmiştir. Çok çabuk eskiyen istatistiki bilgiler, mali tablolar, futbolcu isimleri, yönetici isimleri, tarihler gibi bilgilere, genellikle yer verilmemeye, bunun yerine daha genel ifadeler kullanılmaya çalışılmıştır. Bu kitapta, bireysel bakış açısından daha çok “kurumsal” bir bakış açısı vardır ve Fenerbahçe’nin kurumsal olarak ele alınarak değerlendirilmesine, kurumsal yapısını olumlu veya olumsuz etkileyen faktörlerin objektif bir şekilde ortaya konulmasına çalışılmıştır.
Kitapta, günümüzdeki önemi nedeniyle futbol branşına daha fazla yer verilmekle birlikte, Fenerbahçe’nin bir spor kulübü olduğu da hiç bir zaman dikkatlerden uzak tutulmamaya çalışılmıştır Bu kitabın “ilgi alanı” temel anlamda “saha içi değil, saha dışı”dır. Sportif başarıların bir “neden değil, sonuç” olduğu düşüncesinden hareketle sahadaki sportif başarıların veya başarısızlıkların oluşmasında temel etken olan saha dışı olguların anlaşılabilmesi, incelenmesi ve irdelenmesi hedeflenmiştir. Bu nedenle, spor ve futbolun görünen yüzünden daha çok görünmeyen yüzünü anlama çabası söz konusudur. Ayrıca bu çalışmanın özünde her ne kadar Fenerbahçe olsa da, Türk futbolu ve futbol kültürümüz ile ilgili çeşitli tespit ve değerlendirmelere de yer verilmeye çalışılmıştır.
Kitabın yaklaşık 4 yıllık bir sürecin sonucunda ortaya çıktığını ifade etmem gerekiyor. Bununla birlikte 3 Temmuz 2011 tarihinde başlayan şike-teşvik soruşturması süreci, Fenerbahçe ve Türk futbolu açısından bugüne kadar rastlanmadık ölçüde sonuçlar doğuracak boyut ve önemde görünüyor. Soruşturmada bir çok kulüp ve kişinin adı geçmesine rağmen, en fazla gündemde olan kulübün Fenerbahçe olduğunu ifade etmek yanlış olmayacak. Yazılı ve görsel basında ilgili ilgisiz hemen herkesin bu konuda değerlendirmeleriyle karşılaşmak mümkün. Konunun, adli yargılama boyutu savcılar ve mahkemeler eliyle yürütülürken ayrıca Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) talimatları çerçevesinde disiplin yargılaması boyutu bulunmaktadır.
Fenerbahçe, bu çalışmada detaylı olarak belirtildiği şekilde 2000′li yıllardan itibaren tesisleşmeden, yönetim anlayışına kadar kurumsal anlamdaki çok boyutlu başarılar ve yaşadığı değişim ve dönüşüm ile diğer kulüplerden farklı bir noktaya ulaştı. Fenerbahçe’nin bu süreçteki uygulamalarını günümüzde bir çok kulüp takip etmeye, yeni tesisler yapmaya, ürün satışlarını artırmaya çalışıyor. Bu aşamada iddiaların ne kadarının gerçek, ne kadarının gerçek dışı olduğunu bilebilmek mümkün değil. Şike-teşvik iddialarının mahkeme kararıyla kanıtlanması durumunda, Fenerbahçe önemli maddi, manevi ve itibar kayıplarıyla karşılaşabilecek, bu kayıpların telafi edilmesi yıllar alabilecektir.
Bununla birlikte Fenerbahçe’nin 2000’li yıllardan beri yaşadığı önemli kurumsal kazanımlar ve güçlü taraftar desteği dikkate alındığında bu süreçten de en az zararla ve hatta güçlenerek çıkabileceğini ifade etmek yanlış olmayacak. Bu olay Fenerbahçe tarihinin en büyük travması olarak görünmesine rağmen, bu çalışmada detaylı olarak belirtilen kurumsal kazanımların buna imkan verdiğini belirtmek gerekiyor. Fakat, doğru değerlendirme için yargı süreçlerinin tamamlanmasını beklemek ve verilecek kararları görmek gerekmektedir. Bu şekilde bu soruşturmanın Fenerbahçe’ye olan etkilerinin çok daha açık bir şekilde görülmesi ve değerlendirilebilmesi mümkün olacaktır. Kitabın ilgili bölümlerinde bu konudaki objektif değerlendirmelere de yer verilmeye çalışılmıştır.
Kitap, beş bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Fenerbahçe’nin 1980-1990′lı yıllarda gözlenen sorunları ortaya konulmaya ve irdelenmeye çalışılmış, ikinci bölümde 2000′li yıllardan sonra Fenerbahçe’deki değişim ve dönüşüm ile bunların yansımaları aktarılmış, üçüncü bölümde değişim ve dönüşüme yönelik daha genel ve bütünsel bir yaklaşımla değerlendirmelere yer verilmiş, dördüncü bölümde Fenerbahçe’nin değişim ve dönüşümündeki temel katalizörler irdelenmiş, beşinci ve son bölümde ise Fenerbahçe’de devam eden büyüme ve gelişme süreci hakkında bazı değerlendirmeler aktarılmaya çalışılmıştır.
Kitapta çeşitli eksiklikler ve yanlışlıklar, cümle kuruluşlarında hatalar olabilir. Bu konuda tabii ki tüm hatalar benimdir ve tüm okuyuculardan özür dilemekle birlikte beklentim hoşgörü olacaktır.
Kitabımı önsözü ile onurlandıran Sayın Cengiz Çandar’a, Sayın Dr. Mahfi Eğilmez’e, Sayın Altan Tanrıkulu’ya, Sayın Uğur Meleke’ye, Sayın Selçuk Yula’ya ve kitabın yayımlanması için her türlü desteği veren adını burada sayamadığım dostlarıma teşekkürlerimi bir borç bilirim.
Bu kitabı kendilerine yeterince zaman ayıramamış olmama rağmen desteklerini hiç bir zaman esirgemeyen hayattaki en değerli varlıklarım biricik kızım Şimal, biricik oğlum Kuzey ve sevgili eşim Zühal’e, benim için bugüne kadar her türlü fedakârlığı yapan değerli annem ve babama, Fenerbahçe’yi Fenerbahçe yapan tüm başkan, yönetici, üye, teknik direktör, futbolcu ve taraftarlara yani FENERBAHÇE’ye ve nihayetinde spora, spor boyutuyla bakabilen tüm sporseverlere ithaf ediyorum.
Gürdoğan YURTSEVER
İstanbul, Ekim 2011
ÖNSÖZ
“Fenerbahçe: Değişim ve Dönüşüm” adlı kitap için en başta, bu kitabın bugüne dek Fenerbahçe ile ilgili yazılmış en önemli, en kapsamlı ve en öğretici kitap olduğunu söylemeliyim. Şunu da ekleyeyim: Bu kitap, bugüne dek Fenerbahçe’ye ilişkin yazılan kitapların en ciddisi.
Ciddi bir araştırma ve büyük emek eseri. Kitap dikkatle okunduğunda Fenerbahçe ile ilgisinin ötesinde, pekala ekonomi alanında yapılmış bir çalışma olarak da düşünülebilir, bir kurum araştırması olarak da. Ekonomi ile sosyoloji arasında bu kitap üzerinden bağlantı da kurulabilir. Tabii, spor ve özellikle futbol ile ekonomi, sosyoloji ve hatta siyaset arasındaki bağlantının ipuçları yakalanabilir.
Bu kitabı özellikle anlamlı kılan 2011′de yayımlanacak olması. Bu tarih, Fenerbahçe’nin futbol, basketbol ve voleybol gibi ana takım spor branşlarının tümünde -kadın basketbol ve voleybol takımları ile birlikte- beş şampiyonluk elde ederek görkemli bir başarıya damga vurmuş olmasını ama aynı zamanda kulüp başkanı ve yönetim kurulu üyeleri ve yetkililerinin bir bölümünün 3 Temmuz 2011′de başlayan soruşturma sonucu tutuklanmaları ve futbol takımının Avrupa Şampiyonlar Ligi’ne katılmaktan menedilmesiyle tarihinin en büyük travmasına maruz kalmış olmasını ifade ediyor.
Kitap çalışması ve yazımı, söz konusu bu dramatik gelişmenin çok öncesine dayanmakla birlikte, içeriği olan-bitenin anlaşılmasını çok kolaylaştırıyor ve anlamlı kılıyor.