Çok zor şartlar altında gerçekleştirilen Sarıkamış Harekâtı neden yapıldı? Nasıl devam etti? Neler hedeflenmişti? Çok büyük hayallerle girişilen bu harekât neden bozgunla sonuçlandı? Yaşanılan acıların sorumluları kimlerdi?
Bu ve benzeri soruların cevapları yazarlar ve tarihçiler tarafından bugüne kadar aranmış; fakat ele alınan eserler yanlı bakış açılarından kurtulamamıştır. Eldeki hatıralar, kaleme alan kişiler tarafından çoğunlukla şahsî savunmanın ötesine geçememiştir. Sarıkamış Harekâtı üzerine yazılmış araştırmaya dayalı incelemelerin bir kısmı bu harekâtı icra eden komutanları başarısızlığın tek müsebbibi göstererek infaz edici bir üslup güderken, bir diğer kısmı ise Türk tarafının neredeyse hiçbir hatasını görmezlikten gelerek, abartılı bir şekilde başarısızlığın sebebini tamamen coğrafi ve iklimsel şartlara yükleyerek, hamaset içerikli bir anlatıma başvurmuştur.
Bu hatıranın sahibi olan General Nikolski, Rus Genelkurmayına mensup bir subay olarak katıldığı Sarıkamış Harekâtının bütün cephe savaşlarını günü gününe not etmiştir. Gayet objektif bir bakış açısı, tarafsız bir üslûp ve ifade ile yazılmış olan bu notlar, yukarıdaki sorulara tatmin edici cevaplar bulmamızı sağlamakta ve tarihimizin acılarla dolu o sayfalarını tüm detaylarıyla göz önüne sermektedir.
I. Bölüm
Savaşın Başlaması
Kafkas Cephesinde harekât, 18 Ekim 1914′te başlamıştır.’ Kafkas Ordusu Başkomutanlığı’na, herkesin saygısını kazanmış, yaşlı bir Kafkasyalı olan ve o tarihlerde Kafkas Genel Valiliği görevinde bulunan General Graf Vorontsov Daşkov tayin edilmişti. General o tarihlerde hasta olup yataktan çıkamayacak durumda idi.
Başkomutanın yardımcısı, eski erkânı harbiye reisi ve harp akademisinin tanınmış öğretmenlerinden General Mislayevski idi. Kafkas Ordusu Erkânı Harbiye Başkanlığı’nda ise General Yudenu, bulunuyordu. Harekâtın başlangıcında, Kafkas Ordusu’nun mevcudu düşük olup aşağıdaki kıtalardan oluşuyordu:
General Berhman komutasındaki 1. Kafkas Kolordusu, General Oganovski’nin komutasındaki yeni teşkil edilmiş 4. Kafkas Kolordusu ve Hazar Denizi doğusundan tedricen gelmekte olan 2. Türkistan Kolordusu.
Bunlardan başka yeni avcı alaylarının, Plaston taburlarının oluşumuna başlanmıştı. Bu sıralarda savaş harekâtı bölgesine müstahfaz taburları ‘ve ikinci dereceden bazı birlikler gelmişlerdi.
Kafkas Ordusu birliklerinin miktar ve mevcutlarına bakıldığında, Kafkasya da bir Kafkas Ordusu Başkomutanlığının oluşturulmasına gerek yoktu denilebilir. Ancak siyasi durumun Oldukça karışık olması ve General Graf Voronteov Daşkov’un Kafkasya’daki görevi böyle yüksek düzeyde bir ordu kademesinin oluşturulması gereğini ortaya çıkartmıştır. Fakat bu husus ordu içerisinde arzu edilmeyen birtakım hoşnutsuzlukların ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Kafkas Cephesi, Batum bölgesi hariç olmak üzere iki kısma ayrılmıştır.
Sağ kanatta; ilerleme istikameti Erzurum olmak üzere, Ge-neral Berhman komutasındaki Sarıkamış grubu birlikleri harekât yapmakta ve harekât üslerini Gümrü (Aieksandropol), Kars, Kağızman, Sarıkamış ve Oltu bölgeleri oluşturuyordu.
Sol kanatta; General Oganovski’nin birlikleri bulunmakta ve harekât istikametini de Türk-İran sınırının birleştiği bölge ve çevresi teşkil etmekteydi
Genel harekât istikameti Erzurum idi. General Berhman grubu harekâtın başlangıcında 45 piyade taburu ile 20 Süvari bölüğü ve topçudan ibaretti. Sahra obüsleri hariç, ağır topçu mevcut değildi. Söz konusu grubun sevk ve idaresi aşağıdaki gibi idi:
Sarıkamış’ta 25 tabur, Oltu’da 8 tabur, Kars’ta 5 tabur, Kağızman’da 5 tabur bulunuyordu. Birliklerin mevcutları birbirinden farklı idi.
Birinci. Kafkas Kolordusunun tecrübeli alayları ile bir Plaston taburlarının büyüklük ve gücüne eşit olarak kurulması planlanmış olan avcı alaylarının teşkili henüz tamamlanmamıştı. Ancak “Berdanka” tüfeği ile teçhiz edilmiş bazı müstahfaz taburları toplanmıştılar.
Durum böyle iken Kafkas geleneklerine uygun olarak, savaş ilan edilir edilmez, genel taarruza başlanılmış ve 18 Ekim gecesi Sarıkamış müfrezesinin öncüsü olan 155. Piyade Kubinski Maylani bir taarruz ile Zivin mevziini ele geçirmiştir. (Kafkas Ordusu 13 Haziran 1877 de Zivin’de başarısızlığa uğramıştı). Aynı zamanda Sarıkamış müfrezesinin diğer kolları. Türk ileri birliklerini geri alarak bütün cephede ve Erzurum istikametinde taarruzlara başlamışlardır Türkler bu taarruzlara karşı fazla bir mukavemet göstermemekteydiler.
24 Ekim günü, General Istomin komutasında bulunan Oltu Müfrezesi Ardosid cephesine ulaştığı gibi Sarıkamış müfrezesinin General Baratoff komutasında ki başlıca kuvvetleri Köprüköy’ü ele geçirmişlerdi Köprüköy; gerek Rus sınırından ve gerekse Erzurum dan takriben 60 km mesafede bu-lunmaktaydı
Birliklerimiz bu hatta durmaya mecburdular. Çünkü yolların olmayışı, erzak ve levazım sevkiyatını normal ikmale göre iki misli daha güçleştirmekte idi.
Türkler ise bu zaman zarfında kuvvetlerini süratle toparlamışlar ve Sarıkamış müfrezesinin ‘sınırı ilerlemiş olan unsurlarını şiddetle tehdit etmeye başlamışlardı.
25 Ekim 1914′te 9, ncu ve 11. Kolordulardan oluşan Türk Ordusu (toplam 9 tümen)başlıca kuvvetleriyle Erzurum bölgesinde toplandıktan sonra Sarıkamış müfrezesine karşı kesin bir harekâta başladı ve Oltu Müfrezemize karşılık da tıkama kuvveti gönderdiler.
Köprüköy mevzilerinde şiddetli muharebeler gerçekleşmekte idi Bu muharebelerin sonunda düşman, Sarıkamış müfrezesini her iki yandan da kuşatmaya başladığından, müfrezemiz 30 Ekim günü geri çekilmeye mecbur olmuş ve 1 Kasım da Hoşap-Zanzak-Kars hattındaki kuvvetli mevzileri işgal etmişti.
General Berhman bu sırada, Sarıkamış müfrezesine iltihak eden Türkistan Kolordusu birliklerini, Sarıkamış müfrezesi mevzilerinin yanlarına ve Araş suyunun sol kıyısına sevk etmiş ve General Prievalski komutasında bulunan 1. Plaston Tugayını, zorunlu yürüyüşle Kağızman’dan ve Başköy üzerinden Türklerin sağ kanadına taarruz etmek üzere Araş suyunun sağ kıyısına göndermiştir…
Bir önceki yazımız olan Sil Baştan Kitap Özeti başlıklı makalemizde Ken Grimwood kitapları, Ken Grimwood romanları ve Ken Grimwood Sil Baştan kısa özeti hakkında bilgiler verilmektedir.